قوانین جدید شطرنج

استاد حسین گلشنی داور بین المللی و با سابقه ایران از جمله داوران معدود ایرانی هستند که افتخار حضور در بزرگترین و مهمترین رویداد شطرنج جهان، المپیاد جهانی شطرنج را داشته است.همزمان با برگزاری این تورنمنت بزرگ، کنگره فیده تغییرات قوانین  ذیل را اعلام کرد که ازسال  ۲۰۱۴  به صورت رسمی  به اجرا گذاشته شده است.با تشکر از استاد گلشنی که زحمت ترجمه این تغییرات در قوانین را به عهده داشته اند .

تغییرات در قوانین جدید شطرنج از سال ۲۰۱۴ و مباحث انجام شده در کمیته قوانین

تغییرات در قوانین جدید شطرنج از ۲۰۱۴ و مباحث انجام شده در کمیته قوانین
(توضیحات مربوط به مواد   B2 و ۱۳٫۹ و ضمیمه های A,B به محض اماده شدن اضافه خواهد شد)
توضیح اینکه : قسمتهای پررنگ و ایتالیک مربوط به ذکر قوانین قبلی و قسمتهای مشخص شده با رنگ آبی قوانین جدید می باشد.

در طول برگزاری مسابقات المپیاد شطرنج از ۱تا۹ سپتامبر کنگره فیده در استانبول برگزار شد . هر چهار سال یکبار مقررات شطرنج قابل تغییراsت ودر این کنگره این فرصت دست داد. در واقع بعضی از اعضای کمیته مقررات طرح های پیشنهادی خود را از یکسال قبل آماده کرده بودند .در آوریل همایشی با حضور اعضا کمیته مقررات در لاسان برگزار شد ودبیر کمیته ملاقاتی بهمراه اعضا از فدراسیون شطرنج امریکا (USCF)داشتند تادرمورد تفاوتهای قوانین فیده وUSCFبحث کنند. نکته مورد توجه مشخص کردن امکان تغییرات قوانین در امریکا وسایر کشورهای دنیا بود . دراین ماه من تلاش می کنم تصمیمات مهم که در طول کنگره اتخاذ شد را برشما روشن نمایم .این قوانین از جولای۲۰۱۳معتبر خواهد بود.

ماده۳٫۷e:

وقتی پیاده ای به آخرین عرض مقابل خود برسد بایستی در همان حرکت ودر همان مربع با وزیر – رخ – اسب یا فیل همانرنگ تعویض گردد. انتخاب مهره جدید ممنوعینی برای استفاده مهره های تعویض شده ندارد .این تبدیل پیاده به مهره دیگر را ((ارتقاء)) نامیده واثر مهره جدید آنی است .

این متن واقعی ماده ۳٫۷eمیباشد. روش اجرای آن توسط بازیکنان به دو شکل  انجام شده است:

–       پیاده به آخرین عرض حرکت کرده سپس از صفحه برداشته وبالاخره مهره جدید در همان مربع جایگزین می شود.

–         پیاده برداشته شده ومهره جدید درخانه ارتقاء قرار می گیرد .

بعضی از داوران روش دوم را غیر قانونی می دانند ودر یک بازی بلیتس برای بازیکنی که ازاین  طریق ارتقاء پیاده انجام دهد باخت منظور می کنند . در واقع تفاوتی بین دو روش آنچنان نیست. چون در هر دو حالت پوزیسیون یکسانی خواهیم داشت .

می توانم تصور کنم اگر کسی بپرسد در مورد قلعه رفتن چه می شود؟ اگر بازیکنی عمل قلعه رفتن را با رخ شروع کند و سپس شاه را حرکت دهد باز هم همان پوزیسیون را خواهیم داشت ؟ بله درست است . اما بعنوان مثال حرکت Th1به f1یک حرکت قانونی است و این امکان وجود دارد حریف او گیج شودکه حرکت  Tf1انجام شده و پس از گذشت ۱ دقیقه یا بیشتر شاه را به g1ببرد . برای جلوگیری از این حالت گفته شده – عبارت زیر به ماده ۳٫۷eاضافه گردید:

پیاده می تواند از صفحه برداشته شده و مهره جدید در مربع ارتقاء به هر روش ممکن جایگزین گردد.

ماده  ۵:

این ماده مربوط به اتمام بازی است . در این ماده راجع به کیش و مات – پات و پوزیسیونی که نمی تواند توسط بازیکن برنده شود اشاره شده است که اخرین حرکت بایستی قانونی باشد. در این ماده این جمله اضافه گردید کهاخرین حرکت بایستی مطابق با بند ۴٫۲تا ۴٫۶اجرا شودکه مربوط است به چگونگی حرکت مهره .

ماده ۶: ماده ۶٫۲همان ماده قدیم ۶٫۷است. در ستون های قبلی این قانون مورد بحث قرار گرفت و اضافات به شکل خطوط کج و ایتالیک می باشند:

در طول بازی هر بازیکن که حرکت خود را در صفحه انجام داده باشد حق متوقف کردن ساعت خود و بکار انداختن ساعت حریف را دارد( به این عمل زدن ساعت گفته می شود) . یک حرکت همچنین کامل است اگر :

۱)  حرکت به بازی پایان دهد(نگاه کنیدبه :۵٫۱٫a,5.2.a,5.2.b,5.2.c,9.6) یا

۲)    بازیکن حرکت بعدی را انجام داده در حالیکه حرکت قبلی کامل نبوده است.

یک بازیکن بایستی اجازه زدن ساعت پس از انجام حرکت خود را داشته باشد حتی اگر حریف او حرکت بعدی خود را انجام داده باشد. زمان بین انجام حرکت در صفحه و زدن ساعت بعنوان بخشی از زمان اختصاص یافته به بازیکن تلقی می شود.

قانون جدید این است :

یک حرکت کامل است اگر یک بازیکن حرکت خود را انجام داده باشد حتی اگر حرکت قبلی او کامل نشده باشد .

توضیح مختصر : اگر سفید حرکت بیستم خود را انجام داده باشد و سیاه سریعا به او جواب دهد سپس هنوز امکان کامل کردن حرکت خود را با زدن ساعت داشته باشد بجای زدن ساعت سفید حرکت بیست و یکم خود را انجام دهد بنابراین حرکت بیستم او کامل د رنظر گرفته می شود .

ماده ۶٫۲٫d:

این قانون جدید است ولی نیاز به توضیح ندارد:

فقط بازیکنی که ساعت او در حال کار کردن است اجازه حرکت دادن مهره ها را دارد.

 در حالتی که بایکن قادر به زدن ساعت خود نشده باشد یا حرکت خود را ثبت نکرده باشد ساعت او مورد قضاوت یا ملاک عمل قرار نخواهد گرفت.

ماده ۶٫۷٫a:

هر بازیکنی که پس از شروع مسابقات بر سر میز حاضر شود بازنده خواهد بود مگر اینکه داور مسابقات بدلایل  پیش بینی نشده شروع مسابقات را به تعویق بیاندازد.بنابراین زمان تاخیر صفر دقیقه خواهد بود. مقررات مسابقه ممکن است زمان تاخیر متفاوتی را تاکید نموده باشد.

ماده ۷٫۱:

اگر وضعیت غیر قانونی اتفاق بیفتد مهره ها بایستی به اخرین وضعیت قبلی برگردانده شود. پوزیسیون ماقبل می تواند ابقاء شود. اگر پوزیسیون ما قبل را نتوان سریعا اعاده کرد بازی از اخرین وضعیت قبل از وضعیت غیر قانونی باید از سر گرفته شود. بازی سپس بایستی از همین وضعیت ادامه یابد. داور بایستی قضاوت عالیه خود را در تعیین زمان ساعتها از خود نشان دهد . این شامل تغییر زمان ساعتها نمی شود.او همچنین در صورت لزوم باید در مورد حرکت شمار ساعت قضاوت نماید.

مدت زمان زیادی این مسئله مورد بحث کمیته مقررات بوده است. پیشنهادی ارائه شد که یک حرکت غیر قانونی به قوت خود باقی است اگر در طول ۱۰ حرکت انجام شده باشد . این قانونی است که در تورنمنت های امریکا به اجرا کذاشته می شود . نهایتا کمیته تصمیم گرفت این پیشنهاد را رد نماید و جمله جدید به قانون قبل اضافه شود. داور اکنون این امکان را در اختیار دارد ساعتها را تغییر ندهد. مزیت این کار در این است که جدول زمانی مسابقات ثابت می باشد و مهم است وقتیکه دو دور بازی در یک روز باید انجام شود.

ماده ۸٫۴:

اگر زمان پاداش برای هر حرکت کمتر از ۳۰ ثانیه باشد و یک بازیکن کمتر از  ۵ دقیقه به کنترل زمان خود زمان داشته باشد این بازیکن اجباری به ثبت حرکتهای خود ندارد. پیشنهادی ارائه شده بود که در این حالت حریف تعهدی به ثبت حرکات ندارد. این پیشنهاد منطقی است . چرا وضعیتی بوجود اید که دو بازیکن در یک بازی شرایط مختلفی داشته باشند؟ بنا براین بدلیل انجام کار بیشتر تصمیم گرفته شد مقررات تغییر ننماید.

ماده ۹٫۱٫a:

مقررات مسابقه ممکن است تاکید کند دو بازیکن نمی توانند قبل از انجام تعداد حرکت مشخص  به تساوی توافق نمایند یا در هیچ حالتی  نمی توانند توافقی در مورد مساوی داشته باشند –  بدون اینکه  داور اجازه داده باشد.

کمیته مقررات توجهی به تغییر این ماده نکرد. خوشبختانه باعث خوشحالی هر کسی خواهد شد که متن اصلی به هر برگزار کننده فرصت می دهد که تصمیمات خود را به دلخواه به اجراء بگذارد:

–         اجازه پیشنهاد تساوی را در هر لحظه از بازی بدهد.

–         مشخص کند که برای پیشنهاد تساوی حتما تعداد حرکت مشخصی انجام شده باشد. (مثلا ۳۰ یا ۴۰ حرکت) در المپیاد استانبول ۳۰ حرکت در نظر گرفته شده بود.

–         تمام تساویهای توافقی را ممنوع نماید.

در جریان کنگره پیشنهادی از سوی فرانسه ارائه شد که تمام پیشنهاد های تساوی ممنوع باشند. و این تنها پیشنهاد ارائه شده نبود. در هر صورت بعد از بحث زیاد تصمیم گرفته شد این ماده به قوت خود باقی بماند و تغییری بوجود نیاید.

ماده ۹٫۲:

بازی مساوی است اگر با ادعای صحیح بازیکنی که نوبت اوست پوزیسیون یکسانی حداقل ۳ بار (نه الزاما با تکرار حرکات) :

a-     بخواهد پدیدار شود . اگر ابتدا حرکت خود را بر روی برگه ثبت نماید که قابل تغییر هم نیست و سپس به داور اعلام کند قصد انجام این حرکت را دارد.

b-    پدیدار شده باشد و بازیکنی که ادعای تساوی کرده نوبت حرکت او باشد.

پیشنهادی امد که بازیکن حرکت خود را ننویسد. اگر حرکت انجام شده برای بار سوم پوزیسیون یکسان ایجاد کند – بعد از انجام حرکت خود ساعت را نگاه داشته (منظور هر دو ساعت است) – داور را بخواهد و ادعای تساوی کند. تصمیم گرفته شد که در این ماده تغییری حاصل نشود(پیشنهاد رد شد) .

ماده ۹٫۵:

اگر بازیکنی ادعای تساوی بر اساس بند ۹٫۲یا ۹٫۳نمایداو یا داور می توانندساعتها را متوقف (نگاه کنید به ۶٫۱۲٫b) نمایند. در این حالت او نمی تواند ادعای تساوی را پس بگیرد.

a.         اگر ادعا صحیح تشخیص داده شود بازی فوری مساوی است.

b.         اگر ادعا نا صحیح تشخیص داده شود داور ۲ دقیقه به زمان  باقیمانده حریف اضافه می کند و سپس بازی ادامه می یابد. اگر ادعا بر اساس حرکت در نظر گرفته شده باشد پس این حرکت باید مطابق ماده ۳,۴انجام شود .

دو تغییر در این ماده وجود دارد (هر دو تغییر پررنگ و ایتالیک) . برای مدت زمان زیادی ماده ۹٫۵بدین شکل بود:

اگر بازیکنی ادعای تساوی کند (طبق ماده ۹٫۲یا ۹٫۳) او باید ساعت را متوقف کند.

ولی داورانی که می گویند در صورتیکه ساعت را بازیکن متوقف نکرده باشد ادعایش ناصحیح است بنابراین قانون به شکل زیر تغییر یافت :

اگر یک بازیکن طبق مواد ۹٫۲و ۹٫۳ادعای تساوی کند می تواند ساعت را متوقف کند.

پیشنهادی رسیده بود که کلمه  shall – should  یا  mustدر متن عبارت قرار بگیرد. راه حل ساده است : بازیکن یا داور می تواند ساعت را متوقف کند.

دومین تغییر این است که  ۳ دقیقه جریمه به ادعای ناصحیح اختصاص یابد. این بدان معناست که جریمه ادعای غلط و حرکت غیر قانونی یکسان  باشد.  

ماده ۱۰٫۲:

اگر بازیکنی که نوبت حرکت اوست کمتر از ۲ دقیقه به پایان ساعت خود وقت داشته باشد او می تواند ادعای تساوی کند قبل از اینکه پرچم او بیافتد. او می تواند بر این اساس که حریفش تلاشی برای بردن بازی به روشهای عادی انجام نمی دهد یا نمی تواند به روشهای عادی بازی را ببرد داور را بخواهد و او یا داور می توانند ساعت را متوقف کنند(نگاه کنید به ماده ۶٫۱۲٫b)

هر بازیکن شطرنجی اکنون این ماده را می داند هر چند من موارد نادری را مشاهده کرده ام .

اگر بازیکن طبق قانون ادعا کند داور ۳ گزینه پیش رو دارد:

۱-    ادعا را قبول کند.

۲-    تصمیم خود را به تعویق انداخته و شاید ۲ دقیقه زمان به حریف او بدهد.

۳-    ادعا را رد کرده و به حریف ۲ دقیقه زمان اضافی بدهد.

۴-    فدراسیون شطرنج امریکا پیشنهاد چهارمی را ارائه کرد که مورد موافقت کمیته قوانین قرار گرفت:

داور می تواند همراه با اختصاص زمان تاخیر یا زمان تجمعی  تصمیم به ادامه بازی بگیرد . زمان داده شده اضافه نمودن ۵ ثانیه برای هر حرکت برای هر دو بازیکن است. بنابراین ساعتها باید به روش جدید تنظیم شوند و به حریف نیز ۲ دقیقه زمان اضافی تفکر داده شود.

بنابراین ترتیب چنین است :

۱-    ادعا پذیرفته شود

۲-    داور تصمیم خود را به تعویق اندازد

۳-    بازی با شرایط گفته شده ادامه یابد

۴-    ادعا رد شود

ماده ۱۲٫۳٫b:

مجمع عمومی موافقت کرد که هیات رئیسه در مورد این قانون تصمیم گیری نماید:

قانون چنین تعریف شده است :

بازیکن حق استفاده از گو.شی همراه یا وسایل الکترونیکی ارتباطی را در محل برگزاری مسابقات ندارد مگر با اجازه داور در حالیکه گوشی یا وسیله ارتباطی کاملا خاموش شده باشد. اگر معلوم شود بازیکنی وسیله ارتباطی خود را در محل مسابقه همراه داشته باشد و کاملا خاموش نشده باشد او می تواند بازنده اعلام شود و حریف او برنده خواهد بود. اگر حریف او نتواند با سلسله حرکات قانونی بازی را ببرد امتیاز وی مساوی در نظر گرفته می شود.

هیات رئیسه چنین پیشنهاد کرد :

بازیکن حق استفاده از گوشی همراه یا وسایل الکترونیکی ارتباطی را در محل برگزاری مسابقات ندارد. اگر معلوم شود بازیکن وسیله ارتباطی خود را در محل مسابقه همراه داشته باشد او می تواند بازنده اعلام شود و حریف او برنده خواهد بود.اگر حریف نتواند با سلسله حرکات قانونی بازی را ببرد امتیاز او می تواند مساوی در نظر گرفته شود.

ماده ۱۲٫۳٫c:

این ماده جدید است (اما بر اساس استفاده ازمایشی در چند تورنمنت) :

مقررات مسابقه می تواند مجازات (جریمه) دیگری را در نظر گرفته باشد.

ماده ۱۲٫۹:

این قانون هم جدید است :

یک بازیکن می تواند از داور خواستار توضیح در مورد نحوه در نظر گرفتن امتیازات مخصوص را طبق قوانین شطرنج داشته باشد.

ماده ۱۲٫۱۰:

 به این قانون هم چند کلمه اضافه شده است. اما انها اهمیت بسیار ی دارند:

طبق قانون بازیکن حق اعتراض به تصمیم داور را برای هیات ژوری مادامی که برگه ثبت خود را طبق ماده۸٫۷امضاء کرده باشد خواهد داشت.

ماده ۱۳٫۲:

قسمت اضافه شده به این قانون بسیار مهم است :

داور باید برای بهتر برگزار شدن مسابقات عمل کند. او باید مطمئن باشد که محیط خوب بازی فراهم باشد و بازیکنان دچار اغتشاش نباشند. او باید روند پیشرفت مسابقه را نظارت نماید.

داور می تواند در جریان پیشرفت بازی برای بازیکنان ناتوان یا انها که کمک پزشکی نیاز دارند تصمیمات ویژه ای اتخاذ کند.

داور در برخی موارد امکان تصمیم گرفتن به توقف ساعت بازیکن ناتوان را هم دارد.